تحلیل کارکرد اقتصادی سینما در عصر مشروطۀ ایران (۱۲۸۵ - ۱۳۰۵ ش/ ۱۹۰۶ - ۱۹۲۶ م)

در دورانی که از آن به عنوان عصر مشروطه یاد می‌کنیم، ۱۲۸۵ ش/ ۱۹۰۶ م تا ۱۳۰۵ ش/ ۱۹۲۶ م، شاهد تأسیس سینما و نمایش فیلم در تهران و برخی ایالات و ولایات ایران هستیم. در این عصر، هنر نوین سینما در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی وارد شد که کارکردهای متنوعی نیز داشتند. با توجه به اهمیت گفتمان هنرهای نوین در شناخت تغییر و تحولات دورۀ قاجار و تاریخ هنر ایران، واکاوی ابعاد مختلف کارکردی آن نیز مهم بوده و نگاه به تاریخ اقتصادی سینما در ایران از اهداف این پژوهش می‌باشد که داده‌های جمع‌آوری‌شدۀ آن، با روشی توصیفی و تحلیلی به نگارش آمده است. اینکه سینما به چه میزان در عصر مشروطه بر پایه‌های اقتصادی بازار قرار گرفت؟ و به چه کارکرد اقتصادی رسید؟ ازجمله سؤالات مطرح در این مقاله است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که انگیزه‌های اقتصادی در جهت درآمدزایی از سوی تجار و بازرگانان، سینماداران، دولت به جهت اخذ حق گمرکی و مالیات، جراید و چاپخانه‌ها برای اعلان‌های مداوم سینمایی و کمپانی و شرکت‌های تولید و توزیع‌کننده فیلم در جهت کسب سود، سبب پیوندی است که در آغاز تأسیس و اشاعۀ سینما به جامعۀ ایران، مؤثر بوده است. اما از ابتدا تا پایان این عصر که با تاج‌گذاری رضاخان و افول قدرت مجلس، ۱۳۰۵ ش/ ۱۹۲۶ م، در ایران روبه‌رو هستیم، ایران بازار مصرف فیلم دیگر کشور‌ها بود. آوردن فیلم‌های سریالی، نمایش فیلم برای امور خیریه و عام‌المنفعه، کرایه و خریدوفروش فیلم و دستگاه سینماتوگراف برای نمایش خانگی و تأسیس سینما در هتل و قهوه‌خانه‌ها از دیگر جنبه‌های اقتصادی سینمای این دوره محسوب می‌شود، که درمجموع به کارآفرینی سینما در جامعه منجر شد. قیمت بلیت صندلی‌های تک‌نفرۀ این دورۀ بیست ساله از ۱ تا ۸ قِران و قیمت قسمت لژ، ۴ تا ۳۰ قِران در تصاعد بوده است. درمجموع کارکرد متنوع اقتصادی سینما و شکل‌گیری سریع چرخۀ مالی این هنر نوین در عصر مشروطه، توجه به وجوه اقتصادی این هنر را برای بررسی همه جانبۀ آن می‌طلبد.